Ahlak Felsefesi (Etik) Nedir?

      Ahlak felsefesi (etik), en genel tabiriyle insanın “iyi” bir yaşamı elde etme çabasıdır.[1] Bu bağlamda ahlak felsefesi ahlaki açıdan hangi eylemlerin doğru ve yanlış olduğuna veya hangi eylemlerin ahlaki olarak iyi ve kötü olduğuna dair felsefi bir teoriye ve herhangi bir ahlaki kural, ilke veya değerler sistemine atıfta bulunur.

​

      Genel bir tasnif yapmamız gerekirse felsefe: varlık (ontoloji), bilgi (epistemoloji) ve değer/ahlak felsefesi alanlarından oluşmaktadır. Ahlak felsefesi, ahlakın doğasını araştırır ve insan hayatının başkalarıyla ilişkili olarak nasıl yaşanması gerektiği üzerinde durur; bu alan aynı zamanda ahlaki değerler veya ilkelerle ilgili herhangi bir sistem veya teoriler de üretir.
 

      Nasıl yaşamalıyız? Bu hayattaki amacımız mutluluğu elde etmek midir, yoksa bilgiye, erdeme ya da sanata ulaşmak mıdır? Eğer tercihimiz mutluluğu seçmek ise o zaman bu, kendi mutluluğumuz mu olacak? yoksa diğer insanların mutluluğunu da kapsayacak mıdır? Peki, ya karşımıza çıkan daha özel sorular: iyi bir amaç uğruna dürüst davranmamak doğru bir eylem midir? Dünyanın herhangi bir yerinde insanlar açlıktan ölürken bolluk içinde yaşamayı gerekçelendirebilir miyiz? Masum insanların öldürülmesinin muhtemel olduğu durumlarda savaşa girmek adil olabilir mi? Bir insanı klonlamak ya da tıbbi araştırmalar için insan embriyolarını yok etmek yanlış mıdır? Eğer varsa, bizden sonra gelecek insanlara ve gezegeni paylaştığımız insan dışındaki diğer canlılara karşı yükümlülüklerimiz nelerdir?
 

      Ahlak felsefesi, bu tür sorularla her düzeyde ilgilenir. Konusu pratik karar vermenin temel meselelerinden oluşur ve başlıca kaygısı arasında nihai değerin doğası ve insan eylemlerinin doğru veya yanlış olarak değerlendirilebileceği standartlar yer alır. Etik ve ahlak terimleri birbirleriyle yakından ilişkilidir. Kadim dönemde ahlaki yargılardan ya da ahlaki ilkelerden bahsetmenin daha doğru olacağı yerde; modern dönem ile birlikte etik yargılardan ya da etik ilkelerden bahsetmek yaygın hâle gelmiştir. Bu uygulamalar etiğin anlamının bir uzantısıdır. Daha önceki kullanımda, terim ahlakın kendisine değil, konusu ahlak olan çalışma alanına veya araştırma dalına atıfta bulunmaktaydı. Bu anlamda etik, ahlak felsefesi ile eşdeğerdir. Etik her zaman felsefenin bir dalı olarak görülmüş olsa da, her şeyi kucaklayan pratik doğası onu antropoloji, biyoloji, ekonomi, tarih, politika, sosyoloji ve teoloji gibi diğer birçok çalışma alanıyla ilişkilendirir. Yine de etik bu disiplinlerden farklıdır çünkü bilimler ve diğer araştırma dalları gibi olgusal bir bilgi meselesi değildir. Daha ziyade, normatif teorilerin doğasını belirlemek ve bu ilkeleri pratik ahlaki sorunlara uygulamakla ilgilidir.

 

      Ahlak felsefesi, Normatif Etik (Kuramsal), Pratik Etik (Uygulamalı) ve Meta Etik olarak üç temel alandan oluşmaktadır, bunları kısaca şöyle açıklayabiliriz.

​

      Normatif Etik, ahlak felsefesinin, ahlaki açıdan neyin doğru ve neyin yanlış olduğuna dair ölçütleri belirlemeye/kuralları ortaya koymaya veya bunlara bir çerçeve sağlamaya çalışan alanıdır.[2] “Ahlakın kaynağı nedir?” sorusunun yanında normatif etiğin temel soruları, ahlaki standartlara nasıl ulaşıldığını ve bunların nasıl gerekçelendirildiğini/temellendirildiğini belirlemektir. Felsefe tarihindeki bu üç genel çerçeve Aristoteles’in Erdem etiği, Kant’ın Deontoloji/Ödev etiği, son olarak Bentham ve Mill’in Faydacı/Sonuççu etiğidir.

​

      Pratik (Uygulamalı) Etik, normatif alandaki soru(n)ların pratik hayatımızdaki yansımaları ve onlara çözüm arayışları üzerinde durur. Örneğin, savaş ve idam cezası gibi ahlaki öneme sahip belirli pratik konuları ele alır. Uygulamalı etik  örneğin, günlük hayatımızda birisine yardım etmek için yalan söylenip söylenmemesi gibi, insanların karşılaştığı bazı temel ahlaki açmazları irdeler.

​

      Meta-etik, ahlaki değerlerin, özelliklerin ve kavramların statüsünü, temellerini ve kapsamını araştıran analitik felsefenin etik alanındaki koludur. Pratik etik ve normatif etik teori alanları neyin ahlaki olduğuna odaklanırken, metaetik ahlakın kendisinin ne olduğuna odaklanır. Ahlaki açıdan doğru ya da yanlış kavramlarını kullandığımızda bununla ne kastettiğimizi sorgulayan, ahlakın anlamı üzerinde soruşturmasını yürüten ahlak felsefesi alanıdır. Bu alan, "Ahlak nedir?" gibi büyük resim sorusunun yanında  "Adalet nedir?" "Hakikat var mıdır?" ve "İnancımızı başkalarının sahip olduğu inançlardan daha iyi olarak nasıl gerekçelendirebiliriz?" sorularına yanıt bulmaya çalışır. Başka bir ifadeyle meta-etik “ahlak” üzerinde felsefi düşünmenin soyut bir yolu olarak düşünülebilir.[3]

​

      Sonuç olarak, ahlaki odağımız ister büyük resim soruları, ister pratik bir çerçeve, isterse de belirli ikilemlere uygulanmış olsun, ahlak felsefesi etik bir yaşamı incelemek ve yaşamak için ihtiyaç duyduğumuz araçları sağlayabilir.

 

​

 

 

[1] Julia Driver, “Moral Theory”, https://plato.stanford.edu/entries/moral-theory/

[2] https://www.britannica.com/topic/normative-ethics

[3] “Metaethics”, Internet Encyclopedia of Philosophy, (https://iep.utm.edu/metaethics)